Introduction

Greek: Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει στον τομέα της εκπαίδευσης η επαφή των παιδιών με τη φύση συμβάλλει θετικά στην ολόπλευρη και υγιή ανάπτυξή τους.   Η εμπειρία μου ως εκπαιδευτικός προσχολικής ηλικίας  σε σχολεία, που δεν διαθέτουν φυσικά περιβάλλοντα, αλλά και ως γονέας που μεγαλώνει τα παιδιά του σε αστικό περιβάλλον έχει αποτελέσει κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία ενός χώρου επαφής με τη φύση στους εσωτερικούς υπάρχοντες χώρους. Για να το επιτύχω επισκέπτομαι φυσικά περιβάλλοντα είτε μόνη μου είτε με τα παιδιά προκειμένου να   συλλέξω φυσικά υλικά και να τα διαθέσω τόσο στην ομάδα που παιδαγωγικά έχω αναλάβει κάθε φορά όσο και στα παιδιά μου. Πρόκειται για μια διαδικασία που επαναλαμβάνεται κάθε σχολική χρονιά τόσο από εμένα όσο και από άλλους συναδέλφους.

Δεδομένων των προαναφερομένων, το ερώτημα που με απασχολούσε εδώ και καιρό και που βρήκα την ευκαιρία μέσω αυτής της εκπαίδευσης να το εκφράσω, να το εκθέσω και σε μικρή κλίμακα να το διερευνήσω είναι το ακόλουθο:

«Το παιχνίδι με τα φυσικά υλικά διεγείρει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα των παιδιών περισσότερο και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο αντίστοιχο φυσικό περιβάλλον ή σε ένα  δομημένο εσωτερικό/εξωτερικό περιβάλλον , το οποίο δεν σχετίζεται με τα υλικά αυτά;» ή θέτοντας τον προβληματισμό μου συντομότερα και απλούστερα «Παιχνίδι στη φύση ή παιχνίδι με τη φύση;».

English: According to research done in the field of education, children’s contact with nature contributes positively to their all-round and healthy development. My experience as a preschool teacher in schools that do not have natural environments, but also as a parent who raises her children in an urban environment has been the driving force for creating a space for contact with nature in our existing interior spaces. In order to achieve this, I visit natural environments either alone or with the children in order to collect natural materials and distribute them both to the group that I undertake each time and to my children. This is a process that is repeated every school year, both by me and by other colleagues.

Given the aforementioned, the question that has been bothering me for some time and that I found the opportunity to express, expose and explore on a small scale through this training is the following:

Does play with natural materials stimulate the imagination and creativity of children more and for a longer period of time in the corresponding natural environment or in a built indoor/outdoor environment, which is not related to these materials? Playing in nature or playing with nature?

Context

Greek: Από το 1762 ακόμα έχουμε την πρώτη αναφορά στην αναγκαιότητα της επαφής του παιδιού με το φυσικό περιβάλλον μέσω του έργου “Emile”  του Jean-Jacques Rousseau. Ο Ελβετός φιλόσοφος έκανε μια πρώτη αναφορά στη συμβολή της επαφής του παιδιού με τη φύση στην εκπαίδευση αλλά και την κοινωνικοποίησή του(Γρηγοροπούλου,2002).

Παρόλα αυτά, σύμφωνα με έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, η σύνδεση του παιδιού με τη φύση έχει διαρραγεί από τον σύγχρονο τρόπο ζωής, με αποτέλεσμα να αυξάνονται διαρκώς τα προβλήματα υγείας των παιδιών και ταυτόχρονα να εκλείπει ουσιαστικά η οικολογική παιδεία. Σήμερα πιο πολύ από ποτέ θεωρείται απαραίτητη η συμμετοχή των παιδιών σε δραστηριότητες πραγματοποιούμενες είτε οργανωμένα είτε αυθόρμητα στην ύπαιθρο τόσο στον εκπαιδευτικό χρόνο όσο και στον προσωπικό χρόνο των παιδιών(Πρακτικά Συνεδρίων Π.Ε.Ε.Κ.Π.Ε. Τεύχος:18-63 Γεώργιος Κεχλιμπάρης)

Συνάμα στην Ελλάδα υπάρχει μερική μέριμνα από το Υπουργείο Παιδείας, ειδικότερα τα τελευταία έτη, για επαφή των παιδιών με τη φύση μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων ή εκπαιδευτικών επισκέψεων, δεδομένου ότι τα σχολικά περιβάλλοντα όλων των βαθμίδων κατά κύριο λόγο δεν βρίσκονται στη φύση, αλλά ούτε εμπεριέχουν ορισμένα φυσικά στοιχεία στον εσωτερικό ή εξωτερικό τους χώρο, όχι μόνο στα αστικά κέντρα, αλλά και στην επαρχία. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στους Παιδικούς Σταθμούς, που φιλοξενούν τις μικρότερες ηλικίες, μόνο που επιπρόσθετα υπάρχει και απαγόρευση εξόδου από το χώρο ως οδηγία του Υπουργείου Εσωτερικών για λόγους ασφαλείας και αποφυγής ατυχημάτων.

Η ανέμελη παιδική ηλικία της περιπλάνησης και της εξερεύνησης έχει αντικατασταθεί από μια παιδική ηλικία του ενήλικα επιβλέποντα(Brooks, 2004), που δεν είναι πάντα θετικός όσον αφορά στην επαφή με τη φύση ή είναι κουρασμένος από τις αυξημένες υποχρεώσεις και δεν διατίθεται να φέρει το παιδί σε επαφή με τη φύση. Ο Pyle το αποκαλεί αυτό ως «εξαφάνιση εμπειρίας». Ως αποτέλεσμα συχνά, ιδίως στα αστικά κέντρα το εικονικό αντικαθιστά το πραγματικό και τα παιδιά συνδέονται με τον φυσικό κόσμο στοιχειωδώς μέσα από βιβλία, εικόνες και ταινίες. Η εγκατάλειψη όμως των υπαίθριων παιχνιδιών και ο  περιορισμός της επαφής των παιδιών με τη φύση, το χώμα, τα ζώα δεν προκαλεί μόνο προβλήματα στη φυσιολογική ανάπτυξη των παιδιών, μα επιπρόσθετα ρίχνει τα θεμέλια για μια συνεχιζόμενη παραμέληση και απομάκρυνση του φυσικού περιβάλλοντος(Χρήστος Σώκος, Δρ.Δασολόγος Περιβαντολλόγος, ihunt.gr/η-σχέση-των-μικρών-παιδιών-με-τη-φύση).

Το 2005 τελικά παρουσιάζεται για πρώτη φορά ο όρος “Nature-Deficit Disorder”(Σύνδρομο Έλλειψης Φύσης ) από τον Richard Lour σε σχετική δημοσίευσή του(Last Child in the Woods: Saving Our Children from Nature-Deficit Disorder). Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά «Επινόησα αυτή τη φράση για να περιγράψω το νόστος της αποξένωσης από τη φύση και δεν προορίζεται να είναι διάγνωση(αν και ίσως θα έπρεπε να είναι), αλλά ως τρόπος να μιλήσουμε για ένα επείγον πρόβλημα που πολλοί από μας γνώριζαν ότι μεγαλώνει αλλά, δεν είχαν γλώσσα να το περιγράψουν. Ο όρος συνεχίστηκε και τώρα είναι μια κραυγή για ένα διεθνές κίνημα για τη σύνδεση των παιδιών με την υπόλοιπη φύση. Από τότε αυτό το κίνημα φύσης έχει διευρυνθεί, ώστε να περιλαμβάνει ενήλικες και ολόκληρες κοινότητες».

Τα παιδιά στο φυσικό περιβάλλον βρίσκουν φαντασία, ελευθερία, ιδιωτικότητα και ένα πλήθος αισθητηριακών ερεθισμάτων, που είναι αδύνατον να αναπαραχθεί ή να αντιγραφεί σε κατασκευασμένα περιβάλλοντα. Εξάλλου, όπως αναφέρεται από την Άννα Κρεμέζη-Μαργαριτούλη «Ο ελεύθερος χρόνος θεωρείται χαμένος χρόνος, όπως πιστεύουν οι γονείς πρώτα και οι εκπαιδευτικοί ύστερα»(Ας μοιραστούμε τη φύση με τα παιδιά.( Επίκεντρο, 2007).

Οι Bixler και Floyd (1997) υποστηρίζουν ότι πολλές φορές η φύση λειτουργεί «άβολα» για ενήλικες, αλλά και παιδιά, που έχουν συνηθίσει να ζουν σε αστικά εξωτερικά περιβάλλοντα, γι΄ αυτό προτιμούν κατασκευασμένα περιβάλλοντα, που τα θεωρούν περισσότερο ασφαλή. Έτσι λοιπόν, εισάγονται στοιχεία πράσινου, όπως δέντρα, λουλούδια, γλάστρες, παρτέρια, φυσικά υλικά, στους διαμορφωμένους εξωτερικούς χώρους, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών. Ενώ σύμφωνα με τους Dyment και Bell ‘s  «οι αυλές έγιναν πιο ειρηνικές και αρμονικές όταν προστέθηκαν τέτοια στοιχεία πράσινου(Dyment J.E. and Bell A.C. , 2008, Grands for movement).

Το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους και ιδιαίτερα στη φύση προσφέρει σωματική και ψυχική υγεία, χαρά και ευχαρίστηση, γνωριμία με τον κόσμο, μάθηση του εαυτού και του περιβάλλοντος, ενίσχυση του κινητικού, κοινωνικού, φανταστικού παιχνιδιού και του παιχνιδιού με κανόνες(Greenman, 1993).

English: From 1762 we have the first reference to the necessity of the child’s contact with the natural environment through the work “Emile” by Jean-Jacques Rousseau. Ο Ελβετός φιλόσοφος made a first reference to the contribution of the child’s contact with nature to education but also to his socialization (Γρηγοροπούλου, 2002).

However, according to research carried out in recent decades, the child’s connection with nature has leaked from the modern way of life, with the result that children’s health problems are constantly increasing and at the same time ecological education is effectively eliminated. Today, more than ever, it is considered necessary for children to participate in activities carried out either organized or spontaneous in the outdoors, both in educational time and in the children’s personal time.

At the same time, in Greece, there is some attention from the Ministry of Education, especially in recent years, to connect children with nature through educational programs or educational visits, given that the school environments of all grades are mainly not located in nature. Something similar happens in Kindergartens, which care for younger ages, only that in addition there is a ban on leaving the premises as instructed by the Ministry of the Interior for reasons of safety and to avoid accidents.

The carefree childhood of wandering and exploration has been replaced by a childhood of adult supervision (Brooks, 2004. Adults are not always positive in terms of contact with nature or are tired of the increased obligations and not available to put the child into connection with nature. Ο Pyle calls this as “expensive experience”. As a result, often, especially in urban centers, the virtual replaces the real, and children are connected to the natural world inorganically through books, images and movies. However, the abandonment of outdoor games and the limitation of children’s contact with nature, soil, and animals not only cause problems in the normal development of children, but also lay the foundations for continued neglect and removal of the natural environment (Χρήστος Σώκος, Δρ.Δασολόγος Περιβαντολλόγος, ihunt.gr/η-σχέση-των-μικρών-παιδιών-με-τη-φύσι).

In 2005, it finally appeared for the first time in “Nature-Deficit Disorder” by Richard Lour in his publication Last Child in the Woods: Saving Our Children from Nature-Deficit Disorder. He himself mentions the characteristics:”I used this phrase to describe the nature of alienation and it is not intended to be a diagnosis (although perhaps it should be), but as a way to talk about a serious problem that many of us knew about as they grew up, but didn’t have the language to describe it. The term continued and is now a cry for an international movement to connect children with the rest of nature. Since then, this movement of nature has expanded to include adults and whole communities”.

Children in the natural environment find imagination, freedom, privacy and a multitude of sensory stimuli that are impossible to reproduce or copy in constructed environments. After all, as stated by Αννα Κρεμεζη-Μαργαριτούλη “Free time is considered wasted time, as parents believe first and teachers then” (Επικεντρο, 2007).

Bixler and Floyd (1997) argue that many times nature acts as a “threat” for adults, but also for children who are used to living in urban outdoor environments, so they prefer built environments, which they consider safer. Thus, green elements, such as trees, flowers, shrubs, flower beds, natural materials, are introduced into the modified outdoor spaces, so as to respond to the needs and interests of the children.

Playing outdoors and especially in nature offers physical and mental health, joy and pleasure, getting to know the world, learning about oneself and the environment, strengthening motor, social, imaginary play and playing with rules (Greenman, 1993).

Greek: Γνωρίζοντας την ζωτικότητα της σχέσης φύσης-παιδιού και όντας εκπαιδευτικός προσχολικής ηλικίας σε χώρους που δεν διαθέτουν φυσικά περιβάλλοντα, συλλέγω και μεταφέρω η ίδια, πολλές φορές με τη βοήθεια των παιδιών μου, φυσικά υλικά στον εκάστοτε προσχολικό χώρο μου «γεννήθηκε» το ακόλουθο ερώτημα :

«Το παιχνίδι με τα ίδια φυσικά υλικά διεγείρει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα των παιδιών σε μεγαλύτερο βαθμό και για περισσότερη ώρα στο φυσικό περιβάλλον ή σε ένα δομημένο εξωτερικό/εσωτερικό περιβάλλον, που δεν σχετίζεται με τα υλικά αυτά;»

Ή συνοπτικότερα διατυπωμένο:

«Παιχνίδι στη φύση ή Παιχνίδι με τη φύση;»

Το δείγμα μου ήταν παιδιά σχολικής ηλικίας και πιο συγκεκριμένα τα δύο μου παιδιά ηλικίας 8,5 και 9,5 ετών.

Χρησιμοποίησα τη μέθοδο της παρατήρησης και καταγραφής σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις:

• Παιχνίδι στη θάλασσα.
• Παιχνίδι στην αυλή.
• Παιχνίδι στο μπαλκόνι.

Και στα τρία  προαναφερόμενα περιβάλλοντα τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν κοχύλια, βότσαλα, άμμος, θαλασσόξυλα, υλικά που μπορεί κανείς να βρει στην παραλία και στη θάλασσα δηλαδή.

English: Knowing the vitality of the nature-child relationship and being a preschool teacher in areas that do not have natural environments, I myself, many times with the help of my children, collect and transport natural materials to each preschool area which “birthed” the following question:

“Does play with the same natural materials stimulates the imagination and creativity of children to a greater extent and for more time in the natural environment or in a built external/indoor environment that is not related to these materials?”

My sample was school-age children and more specifically my own two children aged 8.5 and 9.5 years.

I used the method of observation and recording in three different cases:

Play in the sea.
Play in the yard.
Play on the balcony.

And in the three environments mentioned, the materials used were clay, wood, stones, sea water, materials that can be found on the beach and in the sea, that is.